Muzeum Harcerstwa Pomorskiego

Od ponad 100-u lat pokolenia harcerskie przeżywają wspólnie różne przygody. Jakie to były przygody? Czy zawsze były przyjemne i radosne, a ich celem było wychowywanie dzieci i młodzieży oraz przygotowywanie odpowiedzialnych obywateli – patriotów? W jakich warunkach powstawały i działały jednostki harcerskie? Jakie były nasze losy i działania od początku utworzenia pierwszych drużyn na Pomorzu? Czy były to lata 20-te XX wieku, czy może trochę wcześniej? Chcielibyśmy na wiele tych i innych pytań znaleźć odpowiedź i wiedzą tą podzielić się z innymi. Stąd inicjatywa powołania Muzeum Harcerstwa Pomorskiego.

Pomysły utworzenia Muzeum Harcerstwa Pomorskiego rodziły się w środowisku pomorskim wielokrotnie. Różne drużyny o wieloletniej tradycji próbowały organizować wystawy posiadanych pamiątek oraz informujących o swojej działalności przy okazji różnych jubileuszy jak np. Krąg Starszoharcerski „Zodiak” przy Politechnice Gdańskiej działający w latach 1956 – 1963 zorganizował w 1962 roku wystawę na Politechnice Gdańskiej, na której zaprezentował swoją działalność w harcerstwie i na Uczelni, Gdyńska Drużyna „Czarna Czwórka” w 1972 roku i 1986 podjęła inicjatywy gromadzenia zachowanych pamiątek a w 2006 roku staraniem Stowarzyszenia Czarna Czwórka zorganizowano w Muzeum Miasta Gdyni wystawę z okazji 75-lecia drużyny. Takich przedsięwzięć było znacznie więcej. W 2005 roku hm Andrzej Zbierski –historyk, harcerz Szarych Szeregów, instruktor i jeden z założycieli Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej, wieloletni dyrektor Centralnego Muzeum Morskiego w Gdańsku – przedstawił w Oddziale Morskim Stowarzyszenia Szarych Szeregów zarys programu utworzenia profesjonalnego Muzeum Harcerstwa Pomorskiego w oparciu o Muzeum Miasta Gdyni.

W 2006 roku grupa instruktorów harcerskich, zainspirowana przez hm Andrzeja Zbierskiego, podjęła próbę utworzenia Muzeum Harcerstwa Pomorskiego. Instruktorzy ci, w ten sposób postanowili przybliżyć społeczeństwu chlubne dzieje pomorskiego harcerstwa i jego ogromną, pozytywną rolę w kształtowaniu postaw wielu pokoleń młodzieży. Celem utworzenia tego muzeum jest nie tylko zgromadzenie i zarchiwizowanie pamiątek, ale też zawiązanie i podtrzymanie więzi międzypokoleniowych, wzbudzenie poczucia tożsamości z regionem i odpowiedzialności za jego historię, to wreszcie stworzenie perspektyw dla identyfikacji harcerstwa w regionie pomorskim.
Była to wspólna inicjatywa instruktorów Związku Harcerstwa Polskiego i Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej oraz członków Oddziału Morskiego Stowarzyszenia Szarych Szeregów realizowana pod patronatem Prezydenta Miasta Gdyni i w ścisłej współpracy z Muzeum Miasta Gdyni.

Pierwszym zadaniem, zorganizowanym w 2008 roku była wystawa 15-stu w biegu, która została pozytywnie przyjęta przez odwiedzających. Na wystawie prezentowano oprócz przekazanych przez społeczeństwo materiałów historycznych, przedstawiających działalność 15-stu wybranych postaci harcerek i harcerzy na Pomorzu, elementy wyposażenia harcerskiego, akcesoria umożliwiające przeżycia przygód i zabaw terenowych oraz film z życia harcerzy. Uroczyste otwarcie wystawy nastąpiło 30 czerwca 2008 roku. Wystawa prezentowana była w Sali wystawowej Muzeum Miasta Gdyni, w Centrum Kultury i Rozrywki „Gemini”, od 1 lipca do 11 listopada 2008. W okresie tym ilość dni, kiedy można było ją zwiedzać było niewiele ponad 100 (dokładnie 105). Na pytanie, jakie było zainteresowanie wystawą odpowiadają cytowane liczby. Wystawę zwiedziło 4564 osoby, w tym harcerzy umundurowanych, zwiedzających wystawę w zastępach, drużynach czy indywidualnie było 2226. Zwiedzający pochodzili niemal z całej Polski, było również paru gości spoza granic kraju. Wystawa cieszyła się dużym powodzeniem i zainteresowaniem, co zostało wyrażone m.in. poprzez wpisy umieszczone w Kronice Wystawy, których było prawie 400.

Wpisy umieszczone w Kronice Wystawy, jak również opinie wyrażone ustnie wskazywały, że WARTO BYŁO zorganizować tę wystawę oraz, że celowe jest utworzenie Muzeum Harcerstwa Pomorskiego upamiętniającego dzieje harcerstwa na Pomorzu. (Załącznik 1 – szczegółowy opis wystawy) Jednym z organizatorów wystawy „15-tu w biegu” było Muzeum Miasta Gdyni. To właśnie jemu przypadła rola koordynatora w zakresie gromadzenia eksponatów. Tę rolę gdyńskie muzeum będzie pełnić także w początkowym okresie gromadzenia obiektów dla przyszłego Muzeum Harcerstwa Pomorskiego. Po utworzeniu nowego muzeum obiekty te zostaną przekazane na rzecz nowej placówki.
Po zorganizowaniu wystawy prezydent Gdyni Wojciech Szczurek w dniu 11 listopada 2008 powołał Zespół ds. Badania Historii Harcerstwa Pomorskiego, w skład którego weszli przedstawiciele ZHP, ZHR, Oddziału Morskiego Stowarzyszenia Szarych Szeregów oraz Muzeum Miasta Gdyni.
Drugim przedsięwzięciem Zespołu było przygotowanie wystawy objazdowej, co wynikało z przekazanych opinii i wpisów do Kroniki Wystawy. Chcieliśmy umożliwić obejrzenie elementów wystawy 15-stu w biegu szerszemu gronu społecznemu, szczególnie w terenie, które z przyczyn technicznych nie mogło jej obejrzeć. Uważaliśmy, że wystawa objazdowa będzie miała szansę dotarcia do młodzieży, jak również do rodziców i dziadków w wielu rejonach Pomorza. Byliśmy otwarci na wszelkie propozycje zaprezentowania jej w szkołach, świetlicach itp. Liczyliśmy, że po obejrzeniu wystawy Ci, którzy dysponują materiałami o ruchu harcerskim na Pomorzu w początkach jego kształtowania i w okresie późniejszym, zechcą się podzielić posiadanymi materiałami. Jeśli nie materiałami, to choćby swoimi wspomnieniami przekazując je do tworzącego się Muzeum Harcerstwa Pomorskiego. Wystawa była prezentowana w kilku środowiskach na Pomorzu.

W związku ze zbliżającym się 100-leciem harcerstwa Zespół postawił sobie jako kolejne zadanie zorganizowanie wystawy Pomorska Przygoda Harcerska. Wystawa została zorganizowana w Muzeum Miasta Gdyni. Uroczyste jej otwarcie nastąpiło w dniu 11 listopada 2010 roku i trwała do 22 lutego 2011 roku. Celem zebrania maksymalnej ilości materiałów oraz poinformowania zainteresowanych został przygotowany Specjalny Komunikat, wzywający wszystkich harcerzy i sympatyków do współdziałania w jej tworzeniu. Dostarczono go do jednostek harcerskich, szkół oraz Samorządów. Zwróciliśmy się z prośbą o informacje, jakimi harcerze i sympatycy dysponują materiałami i czy chcieliby je zaprezentować na wystawie, a może w przyszłości przekazać do tworzącego się Muzeum Harcerstwa Pomorskiego.

Jako efekt apelu zebraliśmy niezwykle bogaty materiał, który został zaprezentowany na wystawie m.in. sztandary, kroniki, dokumenty, zdjęcia, krzyże, medale, oznaki, plakietki, elementy umundurowania, filmy, nagrania, okolicznościowe pamiątki oraz ciekawostki z kolekcji prywatnych. Temat wystawy obejmował wybrane okresy historii zaprezentowane chronologicznie: skauting, Małkowscy, pierwsze drużyny na Pomorzu, harcerstwo podczas okupacji, w PRL i współcześnie oraz charakterystyczne punkty na osi dziejów – harcerstwo w Wolnym Mieście Gdańsku, Tajny Hufiec Harcerzy (THH) w Gdyni, Nielegalne Organizacje, Odnowa po 1956 roku, Kręgi Akademickie, KIHAM, Biała Służba a także Wodniactwo i Żeglarstwo. Na wystawie zorganizowano ścieżki gier, na których zwiedzający odkrywali tajemnice zaklęte w rebusach, skarby na dnie morza i wiele innych, które tworzyły dobrą atmosferę dla dzieci, młodzieży oraz dorosłych.

Wystawa ta również cieszyła się dużym zainteresowaniem zarówno wśród młodzieży, jak i seniorów harcerskich. Na wystawie udało się zgromadzić dużo ciekawych eksponatów m.in. przekazany przez Członków Tajnego Hufca Harcerzy w Gdyni plecak, w którym przeniesione zostały plany niemieckiej obrony Gdyni do dowództwa armii radzieckiej. Uroczystość przekazania plecaka odbyła się w trakcie trwania wystawy 12 lutego 2012 roku, podczas której obecni byli uczestnicy tamtej akcji oraz harcerze i przedstawiciele władz miasta Gdyni. W ramach Spotkań w Harcerskim Kręgu, których odbyło się w czasie trwania wystawy cztery, w dniu 15 stycznia 2012 roku zorganizowano spotkanie przedstawicieli Kręgów Starszoharcerskich działających na Pomorzu po 1945 roku. Byli przedstawiciele Wodnika, Westerplatte, Zeusa, Zodiaka, najmłodszego Kręgu Skorpion oraz działającego Kręgu Korzenie. Wspominaliśmy naszą historię oraz dyskutowaliśmy na tematy dotyczące aktualnej sytuacji w harcerstwie. Koordynatorem działań w początkowym okresie gromadzenia obiektów było Muzeum Miasta Gdyni (MMG). Obecnie przyjmuje ono przedmioty dotyczące harcerstwa wyłącznie na zasadzie wydzielonego depozytu. Tym, którzy zamierzają przekazać obiekty bezpośrednio do przyszłego Muzeum Harcerstwa Pomorskiego, Muzeum Miasta Gdyni proponuje złożenie wyłącznie spisu tych przedmiotów. Informacje te pozwolą organizatorom nowej placówki ocenić wielkość i rodzaj przyszłych zbiorów. Po powołaniu Muzeum Harcerstwa Pomorskiego depozyt zostanie mu przekazany.

W 2012 roku były i nadal w 2013 będą prowadzone działania dotyczące formalnego porozumienia pomiędzy Związkiem Harcerstwa Polskiego - Chorągwią Gdańską, Związkiem Harcerstwa Rzeczypospolitej – Okręgiem Pomorskim oraz Okręgiem Pomorskim Stowarzyszenia Szarych Szeregów dotyczące celów, zasad oraz metod zdobywania środków finansowych umożliwiających utworzenie i działanie Muzeum Harcerstwa Pomorskiego.
Na chwilę obecną przewidywana jest na siedzibę Muzeum Harcerstwa Pomorskiego Stanica Hufca ZHP Gdynia, lecz sporo spraw formalno – prawnych, jak i finansowych wymaga wyjaśnienia.
W Zespole naszym powstał pomysł kolejnej wystawy. Tematem tej wystawy będzie: Pomorskie Wodniactwo oraz Żeglarstwo Śródlądowe i Morskie. Wystawa po raz pierwszy miałaby odbyć się w budynku Stanicy Hufca ZHP Gdynia. Termin rozpoczęcia tej wystawy planujemy na wiosnę 2014 roku, ze względu na budowanie ekspozycji także na zewnątrz budynku, oraz chęć wykorzystania okresu letniego (wakacje i turyści). Już mamy sporo pomysłów dotyczących tej wystawy, ale o tym później.

hm Ewa Jasińska, ZHR
Członek Zespół ds. Badania Historii Harcerstwa Pomorskiego